Wetenschappelijke handleiding bij het ‘Skeptics Handbook’

Er is nu een Nederlandse vertaling van de ‘Scientific Guide to Skeptics Handbook’. Geschreven door John Cook van SkepticalScience met assistentie van verscheidene klimaatwetenschappers, vertaald naar het Nederlands door Kristof Vandoorne. SkepticalScience is een bijzonder goede bron voor wetenschappelijk gefundeerde informatie over een scala van veel gehoorde “skeptische” argumenten. In het Nederlands geeft de site van het PCCC, Klimaatportaal, antwoorden op veel gehoorde vragen.

De grote lijnen van wat de wetenschap over door mensen veroorzaakte klimaatverandering weet  staan erin vermeld.

De “vingerafdrukken” van de menselijke hand in de huidige klimaatverandering zijn:

– Afkoeling van de stratosfeer (hogere luchtlagen)

– Minder warmte (infraroodstraling) ontsnapt naar de ruimte

– Meer warmte (infraroodstraling) keert terug naar de aarde

– ‘s Nachts warmt het meer op dan overdag

Deze “vingerafdrukken” komen overeen met wat je zou verwachten bij een versterkt broeikaseffect.

Advertisement

PBL checkt het vierde IPCC rapport (AR4 wg2): Commentaar van de media verschilt nogal

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft het vierde IPCC rapport (AR4 wg2) gecheckt op fouten en onvolkomenheden. Alleen het onderdeel over de regionale effecten van klimaatverandering (een onderdeel van werkgroep 2) is onder de loupe genomen. Dat behelst dus niet de globale effecten en ook niet de vraag hoe en waarom het klimaat veranderd.

Persbericht:

Hoofdconclusies VN-klimaatpanel over regionale gevolgen klimaatverandering overeind

Samenvatting van het rapport:

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft, op verzoek van de minister van Milieu, de wetenschappelijke basis onderzocht van de belangrijkste conclusies die het IPCC in het Vierde Klimaatrapport van 2007 trekt ten aanzien van de mogelijke regionale gevolgenvan klimaatverandering. Deze conclusies zijn over het algemeen goed onderbouwd en bevatten geen enkele significante fout. De bijdrage van Werkgroep II aan het Vierde Klimaatrapport bevat ruimschoots bewijs dat regionale gevolgen van klimaatveranderingal worden waargenomen; de inschatting is dat deze gevolgen in de meeste delen van de wereld tot aanzienlijke risico’s kunnen leiden als de temperatuur verder stijgt. In sommige gevallen had de onderbouwing van de conclusies echter transparanter behoren te zijn. Hoewel expertbeoordelingen essentieel zijn in wetenschappelijke assessments, beveelt hetPBL aan om de transparantie van deze beoordelingen in toekomstige IPCC-rapporten te verbeteren. Bovendien zijn de onderzochte conclusies in hoge mate een selectie vande belangrijkste negatieve gevolgen van klimaatverandering. Hoewel deze selectie voor het Vierde Klimaatrapport was goedgekeurd door de lidstaten van het IPCC, adviseert het PBL om in het Vijfde Klimaatrapport het volledige spectrum van regionale gevolgen met de bijbehorende onzekerheden in de samenvattingen te vermelden. Om fouten en tekortkomingen zo veel mogelijk te voorkomen moet het IPCC meer gaan investeren in de kwaliteitscontrole.

De volgende aanbevelingen worden gedaan (uit de presentatie):

– Maak onderbouwing conclusies transparanter

– Geef volledig spectrum van regionale gevolgen weer

– Investeer meer in de kwaliteitscontrole

– Investeer meer in kennisopbouw

Het tweede punt raakt aan de kritiek dat werkgroep 2 de negatieve effecten meer in de schijnwerpers zet dan eventuele positieve effecten. Daar zegt het PBL rapport het volgende over:

Vierde AssessmentIPCC had focus op waarschijnlijke negatieve gevolgen

Deze ‘risicogerichte benadering’ is op zich goed te verdedigen:

– Politiek wil attent worden gemaakt op mogelijke bedreigingen en ontregelingen

– Samenleving prima in staat op positieve veranderingen te reageren, maar beleidsreactie is vaak vereist bij negatieve gevolgen

– Positieve en negatieve gevolgen kan je niet optellen

Maar kan nu beter op twee manieren worden aangevuld:

1. Geef ook rol van andere factoren dan klimaat aan, alsmede eventuele positieve effecten

2. Geef ook ‘worst case’ risico’s aan – kleine of onbekende kansen, grote gevolgen

Dit leidt tot een gebalanceerder overzicht van de regionale gevolgen voor water, voedsel, gezondheid, kustgebieden en ecosystemen

In combinatie met de eerste aanbeveling is het inderdaad belangrijk om transparant en expliciet te zijn over de gemaakte keuzes (bijv. een ‘risicogerichte benadering’) en de redenen daarvoor.

Enkele reacties van de media, waaruit aardig blijkt hoe verschillend de reactie op eenzelfde document kan zijn:

Telegraaf:

PBL kritiseert conclusies klimaatpanel

Financieel Dagblad:

Conclusies VN over klimaat overeind

En daar tussen in de Volkskrant:

Klimaatrapport kon wel wat beter;
Belangrijkste conclusies van klimaatpanel VN blijven overeind

Wel jammer dat veel media (inclusief het NOS journaal van 5 juli) niet heel duidelijk maken dat het alleen om de regionale hoofdstukken uit werkgroep 2 (klimaateffecten) gaat.

Update: Deze quote uit de volkskrant is (waarschijnlijk onbedoeld) cynisch:

De conclusie van het Planbureau is een optimistische. (…) Snelle opwarming door het broeikaseffect leidt wereldwijd tot problemen, vaak voor miljoenen mensen.

Huh? Wat een rare definitie van optimistisch… Tussen die twee zinnen, gemarkeerd door (…), staat de uitleg:

De centrale inzichten van het IPCC blijven overeind.

Oh, dus dat wordt er tegenwoordig onder optimistisch verstaan!

Vergroening van het belastingstelsel in zicht?

Eindelijk eens goed nieuws:

De Europese Commissie werkt aan een voorstel waarbij de belasting op energie gaat variëren naar CO2-uitstoot.

De cynicus in mij zegt “eerst zien, dan geloven”.

Het is zonneklaar dat voor een effectief klimaatbeleid de kosten van CO2 uitstoot een prijs moet krijgen (prijsprikkels werken beter en zijn i.h.a. meer acceptabel dan ge- en verboden). Daar komt nog bij dat wij de vruchten plukken van de activiteiten die CO2 uitstoten, maar de rekening doorschuiven naar de toekomst. Er zit iets asociaals in het principe van ‘buy now, let someone else pay later’.

Let wel:

“Het doel is niet om de belastingen te verhogen”, zei de Commissiewoordvoerster eerder tegen persbureau Reuters. “We willen ze herstructureren op een manier die consumenten kunnen begrijpen en beheren. Consumenten kunnen dan hun bedrag aan belasting verminderen door hun gedrag te veranderen en energie te besparen.”

Om dan gelijk een aantal uitzonderingen (zware industrie) te noemen. Kan niet alles tegelijk willen natuurlijk.

Wat mij betreft is een budgetneutrale CO2 belasting inderdaad het beste, eventueel gecombineerd met een verschuiving in de belastingen van arbeid naar grondstoffen en CO2. Als iets kapot is, maar goed te repareren valt, is het vaak goedkoper om een nieuwe te kopen dan om het te laten repareren, vanwege de hoge arbeidskosten in het Westen. Dat vind ik niet logisch.

Ik schreef al eerder over emissiehandel en CO2 belasting, naar aanleiding van een stukje over de econoom Michael Grubb.

Het ironische aan die discussie is dat in Westerse landen de aversie tegen een CO2 belasting groot is, terwijl in opkomende economieën zoals China en India een CO2 plafond (de “cap” van cap and trade) niet makkelijk geaccepteerd zal worden.

Onlangs werd weer duidelijk dat het emissiehandel systeem veel mazen heeft die misbruikt kunnen worden. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat die niet gedicht kunnen worden. Toch zie ik meer in een eenvoudige CO2 belasting, al geef ik onmiddellijk toe dat ik niet gehinderd word door veel economische kennis in deze.

Scepsis: Ook voor twijfel heb je redenen nodig

Een erg goed artikel in de Trouw van vorige week van Boudewijn de Bruin, filosoof aan de Universiteit Groningen:

Scepsis over klimaatverandering is zinnig, maar alleen als er ook goede redenen voor zijn. Komt twijfel voort uit de wens lekker in je auto te blijven rondrijden, dan is ze hypocriet.De fouten in het rapport van het internationale klimaatpanel IPCC hebben tot sceptische reacties geleid over de betrouwbaarheid van wetenschappelijk onderzoek.

(…)

Wetenschappers hebben het moeilijk met deze scepsis. Wetenschappers zien fouten als iets onvermijdelijks. Een voetballer mist ook wel eens een penalty.

(…)

Is die kritische houding over wetenschap verkeerd? Ik denk het niet – mits gebaseerd op goede gronden.

Als ik een huis wil kopen, is het heel nuttig om sceptisch te zijn wanneer de makelaar of hypotheekverstrekker mij verzekert dat huizenprijzen bijna niet kunnen dalen. Hebben zij bewijs voor hun bewering? Hebben zij er niet heel veel belang bij dat ik hen geloof?

(…)

Met wat meer scepsis waren minder mensen slachtoffer geworden van de kredietcrisis. Maar is onbeperkte scepsis ook zo goed? Is het goed om aan alles te twijfelen?

(…)

Aan alles twijfelen is gevaarlijk. En niet alleen in het verkeer. Maar algehele twijfel is ook filosofisch problematisch. Het argument dat de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) voor deze bewering gaf, is momenteel weer erg actueel.

Wanneer we besluiten om iemand te geloven dan doen we dat omdat we daar goede redenen voor hebben. Als ik over het strand van Schiermonnikoog loop met een beroemde vogelkenner, en hij vertelt mij over het broedgedrag van de scholekster, dan geloof ik hem omdat ik weet dat hij een expert is. Natuurlijk, hij kan zich vergissen. Maar ik heb meer redenen om aan te nemen dat hij zich niet, dan dat hij zich wel vergist.

Dat is niet erg opzienbarend. Je mag iemand pas geloven als je er goede redenen voor hebt om aan te nemen dat wat hij zegt waar is. Wittgensteins revolutionaire inzicht was echter dat dit ook geldt voor twijfel. Net zoals je redenen nodig hebt om iemand te geloven, moet je redenen hebben om aan iemand te twijfelen. Stel bijvoorbeeld dat de vogelkenner mij op onze tocht ook vertelt dat gasboringen in de Waddenzee economisch weinig nut hebben. Dan is twijfel meer op zijn plaats. Want ik weet dat de vogelkenner geen econoom is, en al helemaal geen expert op het gebied van gas en economie.

Hebben de klimaatsceptici goede redenen voor hun twijfel? En hoe ga je dat na? Stel dat een klimaatscepticus het IPCC-rapport niet gelooft op grond van het feit dat er op één plaats gebruik is gemaakt van een artikel dat niet voldoet aan de gebruikelijke academische eisen van peer review.

(…)

Tal van rapporten die klimaatsceptici voor zoete koek slikken, maken gebruik van even dubieuze bronnen. [Dat is een understatement. BV] Peer review, om het mild uit te drukken, is niet erg ingeburgerd onder de klimaatsceptici.

Dat laat zien dat de twijfel van de klimaatsceptici niet gerechtvaardigd is. Zeker, een kritische, sceptische houding is zinnig. Maar twijfel over klimaatverandering is alleen dán gerechtvaardigd, wanneer je goede redenen hebt voor je twijfel. En als de reden om twijfel te uiten eigenlijk is ingegeven door je wens om lekker in je auto te blijven rondrijden, of om dure milieumaatregelen voor je bedrijf te blokkeren, dan is je scepsis niet alleen misplaatst, maar ook hypocriet.

De staat van het klimaat 2009

De perikelen omtrent het IPCC ten spijt, gaat klimaatverandering gewoon door. De staat van het klimaat geeft een actueel overzicht:

– De mondiale broeikasgasemissies blijven stijgen.

– Het eerste decennium van de 21e eeuw is het warmste tijdvak van tien jaar sinds het begin van de temperatuurmetingen.

– De zomerse zeeijsbedekking in het Noordpoolgebied is de laatste jaren sneller geslonken dan op basis van de projecties van het IPCC in 2007 verwacht werd.

– Het ijs op Groenland en Antarctica smelt sneller dan door het IPCC werd aangenomen.

– Verder neemt de fractie van de CO2-emissies die wordt vastgelegd in biosfeer en de oceaan af. (Daar verschillen de meningen over)

– Vanuit de astrofysica komen steeds meer signalen van een langdurige periode met minimale zonneactiviteit. 

Dat laatste kreeg alle aandacht in het NOS journaal. (Waarom horen we zo weinig over het smelten op Groenland en Antarctica?) Het huidige zonne-minimum duurt erg lang; dat heeft waarschijnlijk een temperende invloed op de globale temperatuur. Als de zon inderdaad relatief “stil” blijft de komende jaren/decennia kan dat de temperatuursverhoging als gevolg van stijgende broeikasgasconcentraties temperen.

Dat is dan een “natuurlijke meevaller”, maar het betekent ook dat als de zon naar haar “normale staat” terugkeert, de opwarming dubbel en dwars terugkomt (door een combinatie van een natuurlijke en menselijke “tegenvaller”). Terwijl we ons dan misschien veilig achten, omdat de opwarming niet zo sterk is geweest. Dat is een uiterst gevaarlijke situatie, te meer daar de “sceptici” er garen bij kunnen spinnen om het publiek een vals gevoel van veiligheid te geven. Zeker gezien het huidige politieke klimaat.

Telegraaf lezers stemmen over het klimaat

Telegraaf lezers konden stemmen over de rol van de mens in de opwarming van de aarde. Weinig verrassend denkt de meerderheid dat die rol “te verwaarlozen” is. (Dat heeft vast iets te maken met de manier waarop de Telegraaf over het onderwerp schrijft.)

De volgende prachtige quote van een stemmer wil ik u niet onthouden:

“Tienduizenden jaren geleden was hier de ijstijd. Het is dus een natuurlijk verschijnsel dat de aarde opwarmt, zeker nu er miljarden inwoners meer rondlopen.”

Over interne consistentie gesproken!

Maar ook afgezien van die miljarden inwoners wil het feit dat het klimaat in het verre verleden ook veranderd is helemaal niet zeggen dat menselijke activiteit er geen invloed op kan hebben. Zeker niet als je in aanmerking neemt dat wij hetzelfde gas uitstoten dat in het verleden op een natuurlijke manier aan klimaatverandering bijdroeg.

Een brandenstichter kan zichzelf ook niet zomaar vrij pleiten door te wijzen op het feit dat bosbranden altijd al van nature hebben plaatsgevonden.

Waar zouden ze volgende week over gaan stemmen? Misschien over de gezondheidsrisico’s van roken? Of toch over bosbranden? Stemmen is leuk, maar uiteindelijk beslist de natuur natuurlijk. Laten we eens gaan luisteren wat zij te zeggen heeft.

Gletsjers slinken, maar niet zó snel

(English version here)

In het laatste IPCC rapport stond de bewering dat de Himalaya-gletsjers in 2035 heel waarschijnlijk verdwenen zijn. Dat klopt niet. Als bron werd een WNF rapport aangehaald, dat wederom een ander, meer vooraanstaand rapport aanhaalde (van de International Commission on Snow and Ice, ICSI). Volgens het ICSI rapport zouden de gletsjers in 2350 (bijna) verdwenen zijn, maar in het WNF rapport werd dit 2035 (waarschijnlijk een typefout, tenzij je van complottheorieën houdt). Oftewel, het IPCC rapport ging af op een secundaire bron, blijkbaar zonder de primaire bron te checken. Het jaar 2350 is trouwens puur gebaseerd op extrapolatie en kan daarmee ook niet als degelijk onderbouwd worden beschouwd.

Dit is absoluut fout, en in feite veel schadelijker voor de geloofwaardigheid van het IPCC dan de hele email–affaire. Deze bewering zou niet door de grondige review die IPCC rapporten ondergaan hebben moeten komen. Het stond in het rapport van werkgroep 2, over effecten van klimaatverandering, en de wetenschappelijke basis van dit onderzoeksveld (en blijkbaar ook de mate van review) is niet zo sterk als dat voor werkgroep 1, over de fysische werking van het klimaatsysteem.

Hieruit moet niet de conclusie worden getrokken dat alles koek en ei is met de gletsjers. Ze zijn zich wel degelijk aan het terugtrekken, alleen niet plotseling 25 keer zo snel als de afgelopen 40 jaar het geval was. De wetenschappelijke basis van hoe en waarom klimaatverandering plaatsvindt (waar werkgroep 1 zich mee bezig houdt) wordt hierdoor niet aangetast. Wel is het natuurlijk zaak dat de kans op herhaling van een dergelijke slip tot een absoluut minimum wordt beperkt.

Zie ook een reactie van het IPCC, RealClimate en diverse andere bloggers (SkepticalScience, Stoat, Deltoid, en een gedetailleerde analyse van Nielsen-Gammon) en een presentatie over veranderingen in gletsjers, met op pagina 40 kort de context van de gewraakte 2035-bewering toegelicht.

Falsificatie van klimaatverandering

(English version here)

Heeft u wel eens gehoord van Newton’s theorie over zwaartekracht? Nu wel; daar klopt helemaal niets van. U bent voor de gek gehouden.

De redenering is als volgt:

1. Volgens de theorie van de zwaartekracht valt een voorwerp dat men laat vallen naar beneden.
2. Die vogel in de lucht blijft daar maar lekker rondzweven, zonder te vallen.
3. De theorie van de zwaartekracht klopt niet.

Deze ijzersterke redenering heeft veel overeenkomsten met de volgende, al even sterke redenering:

1. Volgens de klimaatwetenschap is de temperatuur alleen maar afhankelijk van CO2.
2. De afgelopen 10 jaar ging CO2 omhoog en bleef de temperatuur min of meer constant.
3. De theorie van klimaatverandering klopt niet.

Voila, probleem opgelost. Was het maar zo simpel…

Maar waar lopen de argumentaties nu spaak? Het klinkt vrij logisch als je het zo hoort. De problemen in beide redeneringen zijn als volgt:

1. Versimpeling van de theorie (er zijn meer krachten dan alleen zwaartekracht; er zijn meer factoren die het klimaat kunnen beïnvloeden dan alleen CO2).
2. Versimpeling van de observatie (de vogel heeft vleugels waarmee hij zich omhoog kan stuwen; er is veel variabiliteit in jaarlijkse temperatuur, en een eventuele trend stijgt daar niet persé zichtbaar boven uit over een periode van 10 jaar).
3. Combinatie leidt tot een foutieve conclusie.

In werkelijkheid lijken veel “sceptici” vanuit de beoogde conclusie terug te redeneren naar welke deelobservaties en aannames daartoe nodig zijn. Hans Labohm is hiervan een sprekend voorbeeld. Laat u niet voor de gek houden. Ik val ook liever niet, maar het zien vliegen van een vogel is geen bewijs voor het niet bestaan van zwaartekracht. Met vallen en opstaan zullen we het leren, of we nu willen of niet.

Kroonenberg spreekt voor de aarde

Salomon Kroonenberg beweert in de Trouw van 23 december dat hij voor de aarde spreekt. Nu weet Kroonenberg heel wat van het geologische verleden van onze planeet, maar om in de woorden van KNMI Professor Gerbrand Koomen te spreken, heeft hij blijkbaar weinig kaas gegeten van de menselijke invloed op het klimaat.

Maar ook over het geologische verleden lijkt hij iets heel belangrijks over het hoofd te zien:
Een uitstekende presentatie zoals voorgedragen bij de Amerikaanse conferentie voor geofysici laat zien dat CO2 een sleutelrol heeft gespeeld bij vrijwel alle grote klimaatschommelingen uit het verleden (soms als oorzaak, vaak als versterkende factor). Zonder opwarmend effect van CO2 kan men de ijstijdencyclus niet verklaren, net zomin als vele andere klimaatveranderingen (inclusief de huidige). Een Engelstalige samenvatting van de presentatie is hier.

In het vorige interglaciaal was de gemiddelde temperatuur op aarde inderdaad 1 of 2 graden warmer dan nu. De zeespiegel was ook 5 tot 9 meter hoger. Dergelijke orde van grootte veranderingen zijn wel degelijk heel problematisch voor de huidige maatschappij.

De zeespiegel is versneld aan het stijgen sinds ongeveer 1900, na niet noemenswaardig veranderd te zijn in de paar duizend jaar daarvoor (zie ook hier).

Hij weet nog meer dingen flink om te draaien: Zo draagt het feit dat fossiele brandstoffen economisch heel belangrijk zijn waarschijnlijk bij aan het niet willen inzien van het klimaatprobleem. Kroonenberg doet het voorkomen alsof het zou bijdragen aan het vooral willen overdrijven van het probleem; volstrekt onlogisch als je het mij vraagt.

Kroonenberg vergeet ook dat de klimaatverandering in eerste instantie vooral negatief is voor de armere landen. Klimaatverandering zal de armoede en de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter maken. Zijn tegenstelling dat armoede wel, en klimaatverandering geen probleem zou zijn zeilt hier wel heel gemakkelijk overeen, en is buitengewoon cynisch.

Critici zijn altijd nodig, maar laten ze zich dan wel van deugdelijke argumenten bedienen en wetenschappelijk aantoonbare onwaarheden achterwege laten. Die dragen namelijk niet bij aan de discussie. Integendeel.

Le Pair herzien

(Voor een compleet antwoord op zijn uitspraken, lees ook “reactie op Kees le Pair“.)

In een herziene versie op zijn website drukt Kees le Pair zich iets subtieler uit dan voorheen. Zo geeft uit hij nu toe dat meer CO2 wel degelijk tot meer opwarming leidt (wat hij ontkende in zijn recensie). Wel onderschat hij de opwarming sterk, en meet hij de onzekerheden groot uit. Net zoals vele anderen vergeet hij gemakshalve dat onzekerheden twee kanten op gaan. Onzekerheid in eventueel grote risico’s zou juist tot grotere voorzichtigheid moeten leiden, niet tot meer roekeloos gedrag. Als het zicht slecht is ga je toch ook langzamer rijden?

Een paar details:

– Hij lijkt een verdubbeling van de CO2 concentratie niet waarschijnlijk te achten, terwijl we daar toch duidelijk op af stevenen. Alle zeilen zullen moeten worden bijgezet om dat te voorkomen.

– De directe invloed van CO2 bij een verdubbeling van de concentratie is ongeveer 1 graad opwarming, maar die opwarming zorgt ervoor dat er ook meer waterdamp in de atmosfeer blijft. Er zijn nog vele ander terugkoppelingsmechanismen, en het netto effect (van een CO2 verdubbeling) is een opwarming rond de 3 (+/- 1) graden. Dat is waarschijnlijk genoeg om op lange termijn een groot deel van de poolkappen te doen smelten, en de zeespiegel evenredig te laten toenemen.

– De opwarming (en daarmee gepaard gaande zeespiegelstijging) die het einde van de laatste ijstijd inluidde is al zo’n 10 000 jaar geleden gestopt (en is dus niet “al 20 000 jaar aan de gang”). De huidige opwarming heeft daar helemaal niets mee te maken, en de huidige zeespiegelstijging ook niet. De zeespiegel is de laatste 100 jaar sneller gestegen dan de afgelopen duizenden jaren, maar minder snel dan aan het einde van de laatste ijstijd van 20 000 tot 10 000 jaar geleden). Het blijft moeilijk, die verschillende tijdschalen.

– Le Pair noemt het “veelzeggend, dat het IPCC keer op keer de gebruikte modellen heeft verfijnd.” Ik ben blij ook, dat is een teken dat de wetenschap vooruit blijft gaan. Het is nochtans veelzeggend dat het IPCC keer op keer tot meer zekerheid komt wat betreft de menselijke invloed op de huidige klimaatverandering.

– De positieve terugkoppeling van CO2 op de temperatuur droeg sterk bij aan het beeindigen van de ijstijden (voor een x aantal duizenden jaren). Zonder noemenswaardig opwarmend effect van CO2 kun je de amplitude van de temperatuursverandering  tijdens ijstijden niet verklaren.

– In het kader van het IPCC proces maken wetenschappers een samenvatting van de wetenschappelijke literatuur. Minderheids theorieën, waar Le Pair c.s. zijn hoop op heeft gevestigd, worden wel degelijk besproken, maar naast de theorieën waar veel meer bewijs voor bestaat, en die dus meer gewicht krijgen. Dat is nu eenmaal de manier waarop wetenschap bedreven wordt. En dat is maar goed ook.

Laat mij eindigen met wat ik ook in een email aan Kees Le Pair heb geschreven:

Het meningsverschil lijkt inderdaad meer genuanceerd te zijn na deze uitwisseling van gedachten. Het gaat vooral om het anders inschatten van verscheidende risico’s op klimaat en op economisch gebied. U lijkt meer zekerheid te willen omtrent de noodzakelijkheid van maatregelen alvorens meer geld uit te geven. Ik wil meer zekerheid omtrent de langdurige veiligheid en duurzaamheid alvorens meer broeikasgassen uit te stoten. Maar in ieder geval lijkt het mij zaak om ons vooral te baseren op het geheel van de huidige wetenschappelijke inzichten, en niet alleen die conclusies ter harte te nemen die tot een vooraf bepaald standpunt leiden.