Wetenschappelijke handleiding bij het ‘Skeptics Handbook’

Er is nu een Nederlandse vertaling van de ‘Scientific Guide to Skeptics Handbook’. Geschreven door John Cook van SkepticalScience met assistentie van verscheidene klimaatwetenschappers, vertaald naar het Nederlands door Kristof Vandoorne. SkepticalScience is een bijzonder goede bron voor wetenschappelijk gefundeerde informatie over een scala van veel gehoorde “skeptische” argumenten. In het Nederlands geeft de site van het PCCC, Klimaatportaal, antwoorden op veel gehoorde vragen.

De grote lijnen van wat de wetenschap over door mensen veroorzaakte klimaatverandering weet  staan erin vermeld.

De “vingerafdrukken” van de menselijke hand in de huidige klimaatverandering zijn:

– Afkoeling van de stratosfeer (hogere luchtlagen)

– Minder warmte (infraroodstraling) ontsnapt naar de ruimte

– Meer warmte (infraroodstraling) keert terug naar de aarde

– ‘s Nachts warmt het meer op dan overdag

Deze “vingerafdrukken” komen overeen met wat je zou verwachten bij een versterkt broeikaseffect.

Advertisement

Sceptici: Houd op met het verdraaien en misbruiken van de wetenschap

In de Volkskrant van zaterdag 12 december stond een heel goed artikel van Martijn van Calmthout, chef wetenschap, te lezen hier. De beste passages heb ik hieronder samengevat.

“De meeste klimaatsceptici reageren steevast verontwaardigd op suggesties dat ze in feite politiek gemotiveerd zijn. Ze hangen liever de wetenschapper uit. Het wordt tijd dat ze daarmee ophouden, en dat eindelijk wordt erkend dat het klimaatdossier vooral een politiek dossier is.“

PVV-er Richard de Mos ging tekeer tegen de wetenschap bij Pauw en Witteman, en probeerde het doen voorkomen alsof de gestolen emails de hele wetenschappelijke bewijsvoering op losse schroeven zette. Net als de meeste andere “sceptici” probeert hij het ook doen voorkomen alsof hij op wetenschappelijke gronden argumenteert. Maar daar is zijn optreden wat al te doorzichtig voor.

“Voor de beter geïnformeerde televisiekijker waren zijn interventies vooral een bloemlezing uit het rijke en overbekende oeuvre van de klimaatsceptici. Het wordt niet warmer, er is wel meer CO2, dus kan dat de oorzaak van klimaatverandering niet zijn. De zeespiegel stijgt niet. Al Gore is een leugenaar die in zijn film beweert dat heel Nederland onderloopt. De grafiek van het vroegere klimaat is een vervalsing. En van zure regen hebben we uiteindelijk ook nooit meer iets vernomen. En dat wist de wetenschap ook zo zeker. Nou dan.”

– Het wordt wel warmer: De jaren 2000 – 2009 zijn warmer dan de het decennium ervoor, en dat was weer warmer dan de 10 jaar daarvoor.
– De zeespiegel stijgt (en sneller dan de modellen hadden voorspeld)
– Al Gore moet blijkbaar altijd even worden genoemd. De pot verwijt de ketel.
– Van vervalsing is geen sprake
– Het zure regen probleem hebben we grotendeels opgelost door goed naar de wetenschap te luisteren en maatregelen te nemen.

“De enige serieuze interventie die de redactie van het programma via het oortje van Jeroen Pauw tussen het gekijf door wist te wringen, was wel een goeie: wat, meneer De Mos, zou het belang van de klimaatalarmisten kunnen zijn om iedereen de stuipen op het lijf te jagen, desnoods door glashard te liegen?”

Goeie vraag. Het antwoord van de Mos:

“Eenvoudig, zei de PVV’er na enkele valse starts. Er is een paar jaar geleden afgesproken dat het warmer moet worden om gewone belastingbetalers in de tang te nemen. Onder aanvoering, uiteraard, van Samsons eigen PvdA. Dat was gek genoeg een bevrijdend moment in de historie van het Nederlandse klimaatdebat. Jarenlang al hebben klimaatsceptici ook hier van zich doen horen, (…) maar daar was het wapen niet de ideologie. Daar was het wapen de wetenschap. Of het moest er op lijken. (…)

De enige momenten dat het klimaatdebat echt politiek werd, was als het ging over de motieven van de klimaatsceptici. (…) Zeker in de begintijd waren de steenkoolindustrie en oliemaatschappij Exxon Mobile belangrijke financiers van tegengeluid tegen de wetenschap die almaar alarm sloeg over klimaat en de uitstoot van CO2.

Daarbij, toonde Amerikaanse onderzoeksjournalist Chris Mooney in zijn boek The Republican War on Science aan, werden tactieken ingezet die decennia eerder door de tabaksindustrie waren gebruikt om wetgeving tegen (mee)roken te frustreren. ‘Twijfel is ons product’, aldus een memo van een betrokken pr-bureau, dat adviseerde deskundigen met afwijkende opvattingen te helpen met het krijgen van publiciteit.

De Nederlandse klimaatsceptici spelen sinds jaar en dag de kaart van de wankele klimaatwetenschap. (…) In de media doet het idee van tegenstand tegen de arrogante wetenschap het goed. Iemand als Labohm klaagt weliswaar stelselmatig dat de kranten en media hem doodzwijgen. Maar in de praktijk hebben hij en zijn medestanders weinig te klagen. Sterker: ze krijgen geregeld de ruimte om tegenwerpingen te publiceren die in eerdere wetenschappelijke discussies al hoog en breed zijn weerlegd. Zo secuur volgen veel media de klimaatwetenschap namelijk ook niet.

De meeste krantenlezers en televisiekijkers maken uit hun optredens tenminste op dat er ook binnen de wetenschap andere opvattingen bestaan over het broeikasverhaal. In die zin is de strategie van de klimaatsceptici bijna geslaagd te noemen. Op zich hebben sceptische interventies zelden tot iets wezenlijks in de klimaatwetenschap geleid.

Maar de route via de wetenschap is een slimme. Die ondermijnt het vertrouwen in de gevestigde inzichten, en komt ook nog eens objectiever over dan zuiver ideologische bezwaren tegen klimaatmaatregelen die geld kosten of individuele vrijheden aantasten. (…)

Op zich is de wetenschap ervan simpel: meer CO2 warmt de aarde op. Het gaat erom of daar wat aan te doen valt, hoe dan en wie er betaalt voor wat er gebeuren moet. Dat is politiek. Daar botsen ideologieën. Daar gaat het om keuzes over solidariteit, over technologie en landsinrichting, kosten.

Het is wel zo helder als populisten als PVV’er De Mos zich nu openlijk in het klimaatdebat manifesteren: tegen de bemoeizucht van de klimaatmaffia, niet meer of minder. Minister Cramer zei donderdag in de Tweede Kamer dat de politiek zich geen oordeel over de wetenschap moet aanmeten. Dat kan nog sterker: laat de quasiwetenschappelijke klimaatsceptici eindelijk eens gewoon zeggen waar ze politiek staan.

Dat scheelt een hoop tijd, gehannes en verwarring.

Naschrift: Er klopt iets niet aan het plaatje dat twee politici over een wetenschappelijk onderwerp debatteren. Ligt het nou aan mij, of zou het niet logischer zijn dat de politici de uitgekrisalliseerde wetenschappelijk kennis aannemen, en op basis daarvan debatteren over de vraag wat er dan gedaan moet worden? De wetenschappers bedrijven wetenschap; de politici bedrijven politiek. Over politiek kan iedereen een mening hebben; over wetenschap is dat veel minder het geval. Daar draait het om feiten en verklaringen.

Gerrit Hiemstra maakt korte metten met Hans Labohm

Gerrit Hiemstra, welbekend van het NOS weerbericht, neemt het op tegen Neerland’s bekendste “scepticus” Hans Labohm.

Aan de hand van Labohm’s eigen betoog geeft Hiemstra inzicht in de tactieken die “sceptici” gebruiken om mensen voor de gek te houden (enigszins ingekort, en mijn commentaar schuingedrukt tussen vierkante haken):

1: De grafiek in de oorspronkelijke bijdrage van Labohm loopt van januari 1998 tot februari 2008. Waarom stopt de grafiek eigenlijk bij februari 2008? Het is nu toch november 2009? Het antwoord is simpel: sinds februari 2008 is de temperatuur weer gestegen en klopt het verhaal niet meer.

Conclusie: selectief gebruik van data, cherrypicking, misleiding, mensen voor de gek houden.

2: In de reactie van Labohm op mijn artikel tovert Labohm een nieuwe grafiek uit de hoge hoed. De temperatuurgrafiek is gebaseerd op een beperkte dataset van de V.S. [Dit werd door Labohm verzwegen], en deze wordt vergeleken met wereldwijde CO2-data. Dit is appels met peren vergelijken.

Conclusie: selectief gebruik van informatie, cherrypicking, misleiding, mensen een rad voor de ogen draaien.

3: Dan de tweede grafiek uit de bijdrage van Labohm, een “temperatuurreconstructie over de laatste 9000 jaar.” Hij concludeert: “dat er eerdere perioden waren (…) waarin de temperatuur hoger was dan nu.” Opnieuw appels met peren vergelijken, want de grafiek is alleen representatief voor het Alpengebied en niet voor de hele wereld.

Conclusie: selectief gebruik van informatie, cherrypicking, misleiding, mensen om de tuin leiden.

4: Tenslotte citeert Labohm een regel uit het derde IPCC rapport. Dit rapport is overigens uit 2001, terwijl er inmiddels al een vierde IPCC rapport is (alsof er in de tussentijd niets gebeurd is). De zin is echter uit zijn verband gerukt. Voor het volledige citaat verwijs ik naar de bijdrage van Ben Lankamp. [Het komt neer op de algemene wijsheid: “Alle modellen zijn fout, maar sommigen zijn wel nuttig.” En dan het laatste gedeelte weglaten.]

Conclusie: selectief gebruik van informatie, cherrypicking, misleiding, mensen voor het lapje houden.

Dit zijn vier goocheltrucs die Labom en andere “sceptici” gebruiken om de klimaatverandering te ontkennen. Het heeft niets, maar dan ook niets met wetenschap te maken, ondanks het wetenschappelijke sausje dat er over wordt gegoten. Laat u er niet door imponeren, het hoort bij de act.

Waarom maak ik me er zo druk om? Omdat het onzin is en daar kan ik niet tegen.

Gerrit Hiemstra.

Daar sluit me van harte bij aan. Lees ook Hiemstra’s hoofdbetoog (“goochelen met Hans Labohm“). Ik luister sindsdien met nog meer plezier naar het weerbericht. Goed om te merken dat onze weerman ook wat betreft klimaatverandering kennis van zaken heeft. Hulde aan Hiemstra voor een sterk beargumenteerd en helder geschreven weerwoord op de struisvogelpraktijken van Labohm.

Labohm gaat zover ons te doen willen geloven dat de temperatuursstijging vanaf 1975 komt door het eindigen van de kleine ijstijd. In 1850. Nou vraag ik je. En dat noemt zichzelf een scepticus? Van kritisch nadenken geen spoor te bekennen. De Belgische blogger Jules heeft een hele serie over Labohm’s misleidende uitingen, en hoe meer hij zijn praktijken tegen het licht houdt, hoe harder zijn oordeel.

Spijtig dat de NOS zich genoodzaakt zag een prominent platform te bieden aan iemand die zo’n loopje neemt met de wetenschap, met statistiek, en met logica. Het principe van hoor en wederhoor, zoals dat binnen de journalistiek gebruikelijk is, leidt op deze manier tot meer verwarring dan wijsheid. We zouden toch ook raar opkijken als we elke week in de krant zouden lezen dat roken niet slecht voor de gezondheid is.

Deze grafiek geeft ook duidelijke aan hoe de temperatuur en CO2 met elkaar samenhangen op een tijdsschaal die relevant is voor de huidige klimaatverandering. Op die website kun je zelf grafieken maken op basis van vele verschillende klimaatrelevante metingen. Leuk om mee te spelen. Of goochelen.

Wie heeft er gelijk over klimaatverandering?

 

(English translation here. Dit artikel is als column verschenen in Milieufocus)

 

Het grote publiek heeft een heel ander beeld van klimaatverandering dan de wetenschappers, en dicht menselijk handelen een veel kleinere rol toe. Hoe kun je als leek het kaf van het koren scheiden in de veelheid aan conflicterende boodschappen die je dagelijks leest en hoort? Een aantal tips.

 

– Door de bomen het bos zien. Vaak worden relatief kleine details aangevoerd alsof die het hele fundament van het klimaatonderzoek onderuit halen. Details zijn belangrijk in onderzoek, maar het totaalbeeld van een onderzoeksveld, zoals klimaatverandering, is meestal niet aan heftige schommelingen onderhevig. Bij het zien van een vogel in de lucht trek je ook niet meteen het bestaan van de zwaartekracht in twijfel.

– Denk in termen van risico en waarschijnlijkheid. Wetenschap biedt geen zekerheid, maar wel gradaties van waarschijnlijkheid. Daarnaar handelen is rationeel; wachten op absolute zekerheid is dat niet. Zeker niet als er potentieel negatieve gevolgen kleven aan het uitstellen van actie. Het is verstandig om vaart te minderen in een sneeuwstorm, ook al weet je niet zeker dat je in een ongeluk zou geraken. Wat zijn de gevolgen als we actie ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan, en het blijkt minder erg dan voorspeld? Wat als we geen actie ondernemen en het blijkt erger dan voorspeld? Gelukkig zijn we gewend beslissingen te nemen in de afwezigheid van zekerheid.

– Consensus tussen experts is relevant. Als je een second opinion aanvraagt over je gezondheidsklachten, en die komt overeen met de oorspronkelijke diagnose, neemt je vertrouwen in de juistheid ervan waarschijnlijk toe. Stel nu dat je de interpretaties van duizenden medische professionals over de hele wereld bij elkaar haalt, en dat die tot globaal hetzelfde beeld convergeren. Dat is vergelijkbaar met hoe het IPCC tot haar conclusies komt.

– Wees op je hoede voor komplottheorieën. Hoewel het strikt genomen geen bewijs is, kun je de bestaande consensus alleen terzijde schuiven als zijnde irrelevant, als de professionals allemaal liegen of incompetent zijn.

– Expertise. Niet alle bronnen zijn even geloofwaardig; de deskundigheid speelt een belangrijke rol hierbij. Als je ziek bent ga je naar de dokter; bruggen laten we bouwen door ingenieurs. Het is niet onredelijk om klimaatwetenschappers meer te vertrouwen dan een dokter of een ingenieur als het klimaatverandering betreft. Natuurlijk is dit geen bewijs, maar er is wel een verschil in waarschijnlijkheid dat ze weten waar ze het over hebben.

– Motief. De geloofwaardigheid van een bron hangt ook mede af van de mogelijke motieven om maar één kant van de zaak te laten zien. Die motieven kunnen bijvoorbeeld van economische of politiek-ideologische aard zijn. Welke gevestigde belangen staan er op het spel? Hoe verleidelijk is het om vanuit een wereldbeeld waarin elk overheidsingrijpen wordt verafschuwd, de bewijsvoering geweld aan te doen, als die zou kunnen leiden tot een sterkere roep voor overheidsmaatregelen? En hoe verleidelijk is het om vanuit een wereldbeeld waarin problemen juist het best door de overheid kunnen worden opgelost, een nepprobleem te verzinnen om daartegen maatregelen te verlangen? Is er een gebrek aan potentiële problemen dan, waar de overheid zich op zou kunnen storten? Ideologie kan een belangrijke drijfveer zijn, maar bekijk het wel met gezond verstand.

– Tijdsschalen. Klimaat is gedefinieerd als het gemiddelde weer over 30 jaar (de tijd dat de jaarlijkse variabiliteit ongeveer uitmiddelt). Weer en klimaat worden veelvuldig door elkaar gehaald in niet-wetenschappelijke media (aan beide kanten van het maatschappelijke debat).

– Consistentie. Als iemand beweert dat het klimaat helemaal niet aan het veranderen is, en dat het bovendien aan de zon ligt, moet er een waarschuwingslampje gaan branden.

– Logica. Sommige veel gehoorde argumenten zijn logisch gezien niet correct, en er is geen specialistische kennis nodig om dat te doorzien. Zo wil het feit dat het klimaat in het verre verleden ook aan verandering onderhevig was helemaal niet zeggen dat menselijke activiteit er nu ook niets mee van doen heeft. Een pyromaan kan zichzelf ook niet zomaar vrij pleiten door te wijzen op het feit dat bosbranden altijd al van nature hebben plaatsgevonden.

­

Vanzelfsprekend is deze lijst niet compleet. Idealiter bestudeer je kritisch alle argumenten voor en tegen een bepaalde positie, maar daartoe ontbreekt vaak de nodige tijd of achtergrondkennis. Geen van de tips hierboven vormt een sluitend bewijs voor of tegen door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Maar door meerdere aanwijzingen te volgen kan wel het kaf van het koren gescheiden worden in de veelheid aan informatie over een complex onderwerp zoals klimaatverandering.

 

Reactie op Kees le Pair

Kees le Pair heeft op zijn website gereageerd op mijn korte reactie in het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde. Helaas blijft hij steken in allang ontkrachte argumenten, die in de wetenschappelijke discussie al even lang niet meer meedoen. Wetenschap gaat door, op zoek naar nieuwe onzekerheden (die er nog volop zijn, natuurlijk, maar dan in de details; niet in de vraag of de mensheid verantwoordelijk is voor de extra CO2 in de lucht, of dat meer CO2 tot opwarming zal leiden. Dat weten we intussen wel.) De bijdragen van le Pair en mijzelf zullen ook gereproduceerd worden op de extreem “skeptische” webite klimatosoof.

Verzadiging van CO2 absorptie

De (zelfvernoemde) bron van de grafiek die le Pair aanvoert, Hans Erren (eveneens een klimaat-“skepticus”), spreekt hem tegen in dit opzicht: Het CO2 gordijn breidt zich zijwaarts uit. Bovendien leidt een toenemende mate van verzadiging van CO2 aan het aardoppervlak ertoe dat de infrarood straling vanaf grotere hoogte naar het heelal wordt uitgestraald. Aangezien de temperatuur op grotere hoogte kouder is, verlaat daarmee minder energie het aardsysteem, en dus warmt de planeet op.

 

Venus

Venus heeft een dikke atmosfeer van bijna puur CO2. Vanwege verzadiging van de CO2 absorptiebanden aan het oppervlak vindt uitstraling naar het heelal plaats op grote hoogte, waar het veel kouder is dan aan het oppervlak. Bij die lage temperatuur kan via uitstraling maar weinig energie ontsnappen, en daarom wordt het oppervlak zo warm: Gemiddeld 467 graden Celsius.

 

Dit is een stuk warmer dan op basis van de kortere afstand tot de zon verklaard kan worden. Mercurius (nog dichter bij de zon) heeft nagenoeg geen atmosfeer, en is daarom een stuk koeler dan Venus (167 graden Celsius). Hier is een aardig schoolproject over het temperatuurverschil op deze drie planeten. Kortom, “Venus is het mooie voorbeeld dat de concentratie CO2 in principe een heel eind kan toenemen voordat je echt tegen natuurkundige limieten aanloopt.”

 

In één ding heeft Le Pair gelijk: Fysische wetten zijn overal in het heelal hetzelfde.

 

Bijdrage van de mens aan CO2 toename

Hier haalt Le Pair twee dingen door elkaar: De emissie van CO2 door menselijke activiteit mag dan misschien klein zijn in vergelijking met de natuurlijke emissies, maar zij is wel degelijk verantwoordelijk voor de toename van de hoeveelheid CO2 in the atmosfeer. Ook hier wordt le Pair terecht door mede-“skepticus” Hans Erren terug gefloten.

 

De natuurlijke emissie en opname van CO2 door de biosfeer zijn normaalgesproken namelijk met elkaar in evenwicht (over tijdschalen langer dan een paar jaar). De extra emissies door menselijke activiteit hebben dit evenwicht verstoord en geleid tot een gestage stijging van de concentratie. Sterker nog, de natuur heeft als buffer gediend, door een deel van de door ons uitgestoten CO2 op te nemen (in de oceaan en in de biosfeer). Dit is door metingen duidelijk aangetoond.  

 

Figuur 1. Natuurlijke hoeveelheden (pre-industrieel) in het zwart; antropogene hoeveelheden in het rood.

 

Bovendien is de isotopische samenstelling van fossiele koolstof anders dan die van huidige biologische oorsprong. Hierdoor kan duidelijk worden aangetoond dat de toename van de CO2 concentratie in de atmosfeer voor een groot deel van fossiele oorsprong is: verbranding van kolen, aardolie en aardgas. 

 

Zeespiegelstijging

Le Pair haalt hier verschillende tijdsschalen door elkaar. De zeespiegel is versneld aan het stijgen sinds ongeveer 1900, na niet noemenswaardig veranderd te zijn in de paar duizend jaar daarvoor. Le Pair merkt correct op dat nog langer geleden de zeespiegel wel degelijk perioden van grote verandering kende: Tegen het einde van de laatste ijstijd steeg de zeespiegel over een periode van ongeveer 12.000 jaar met meer dan 100 meter.

 

 

Figuur 2: Zeespiegelstijging over beide tijdsschalen. Sinds de industriële revolutie is de zeespiegel versneld gestegen in vergelijking met de paar duizend jaar daarvoor.

 

Blijkbaar is de zeespiegel over lange tijdsschalen erg gevoelig voor de gemiddelde temperatuur op aarde. Zo was 125.000 jaar geleden de zeespiegel gemiddeld ongeveer 6 meter hoger dan nu, terwijl de gemiddelde temperatuur maar één of twee graden hoger was. Niet echt geruststellend.

 

IPCC

In zijn karakterisering van het IPCC klimaatpanel heeft Le Pair het blijkbaar over het handjevol mensen dat nodig is om de organisatie draaiende te houden. Maar het eigenlijke IPCC proces is veel belangrijker uit wetenschappelijk oogpunt: Daar dragen duizenden wetenschappers uit de hele wereld op vrijwillige basis aan bij. Ze zijn geen IPCC werknemer, maar dragen als wetenschapper bij aan het proces, namelijk het maken van een samenvatting en synthese van de relevante, recente onderzoeksresultaten. De IPCC rapporten zijn een afspiegeling van de huidige wetenschappelijke inzichten op het gebied van klimaatverandering. Je moet met betere argumenten komen om die cumulatief opgedane kennis zomaar eventjes terzijde te schuiven.

 

Update: Wordt vervolgd hier.